Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) ở trẻ: Dấu hiệu, nguyên nhân và cách hỗ trợ đúng cách

1. Rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) là gì?
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) là rối loạn phát triển thần kinh khiến trẻ thiếu tập trung, hiếu động quá mức hoặc bốc đồng so với mức độ phát triển bình thường.
Rối loạn này thường xuất hiện trước 12 tuổi, kéo dài ít nhất 6 tháng và ảnh hưởng rõ rệt đến học tập, quan hệ xã hội và sinh hoạt hàng ngày.

Có 3 dạng chính của ADHD:

• Chủ yếu thiếu chú ý (Inattentive type) – trẻ mơ màng, dễ quên, không tập trung.

• Chủ yếu tăng động – bốc đồng (Hyperactive-Impulsive type) – trẻ cử động liên tục, nói nhiều, hành động không suy nghĩ.

• Kết hợp cả hai (Combined type) – vừa thiếu tập trung, vừa hiếu động.

2. Dấu hiệu nhận biết ADHD ở trẻ
Biểu hiện của ADHD khác nhau tùy lứa tuổi, nhưng thường kéo dài và gây cản trở sinh hoạt.

Biểu hiện thiếu chú ý:

• Dễ mất tập trung, không hoàn thành bài tập.

• Hay quên, làm mất đồ dùng học tập.

• Không nghe kỹ hướng dẫn hoặc bỏ sót chi tiết.

• Tránh nhiệm vụ cần sự kiên nhẫn (như đọc sách, làm bài dài).

Biểu hiện tăng động – bốc đồng:

• Không ngồi yên, hay nhấp nhổm, leo trèo.

• Nói quá nhiều, ngắt lời người khác.

• Trả lời vội vàng trước khi nghe hết câu hỏi.

• Hành động thiếu suy nghĩ (chạy băng qua đường, nghịch đồ nguy hiểm).

3. Nguyên nhân của ADHD
ADHD là kết quả của nhiều yếu tố tương tác, bao gồm:

• Di truyền: Khoảng 70–80% trẻ ADHD có yếu tố di truyền trong gia đình.

• Não bộ: Sự khác biệt trong cấu trúc và hoạt động của các vùng não liên quan đến sự tập trung và kiểm soát hành vi (vỏ não trán, hạch nền).

• Thai kỳ và sinh nở: Sinh non, nhẹ cân, mẹ hút thuốc hoặc uống rượu khi mang thai có thể làm tăng nguy cơ.

• Môi trường: Tiếp xúc với chì, ô nhiễm hoặc môi trường học tập căng thẳng, thiếu tổ chức.

• Chế độ dinh dưỡng và giấc ngủ: Không phải nguyên nhân chính, nhưng có thể làm triệu chứng nặng hơn nếu trẻ thiếu ngủ hoặc ăn quá nhiều đường, thực phẩm chứa phẩm màu.

4. Ảnh hưởng của ADHD đến trẻ và gia đình

• Trong học tập: Trẻ dễ bị điểm kém do thiếu tập trung, quên bài, làm việc cẩu thả.

• Trong giao tiếp: Hay bị bạn bè hiểu lầm là “nghịch phá” hoặc “bất lịch sự”.

• Về cảm xúc: Trẻ dễ thất vọng, cáu gắt, thiếu tự tin do bị la mắng thường xuyên.

• Gia đình: Cha mẹ cảm thấy mệt mỏi, bất lực khi con “không nghe lời”.

• Nguy cơ lâu dài: Nếu không được can thiệp, ADHD có thể dẫn đến rối loạn cảm xúc, hành vi chống đối, hoặc giảm thành tích học tập ở tuổi trưởng thành.

5. Cách hỗ trợ và can thiệp cho trẻ ADHD

• Giáo dục và hướng dẫn hành vi:

  • Dạy trẻ kỹ năng tổ chức: chia nhỏ nhiệm vụ, dùng bảng việc cần làm.

  • Khen thưởng rõ ràng khi con hoàn thành mục tiêu.

  • Giữ lịch sinh hoạt ổn định để trẻ dễ tập trung hơn.

• Can thiệp chuyên môn:

  • Trị liệu hành vi (Behavior Therapy) giúp trẻ học cách kiểm soát hành động.

  • Tư vấn tâm lý cá nhân hoặc nhóm giúp con hiểu cảm xúc của mình.

  • Trong một số trường hợp nặng, bác sĩ có thể kê thuốc hỗ trợ theo dõi chặt chẽ.

• Phối hợp với nhà trường:

  • Thông báo tình trạng của trẻ để giáo viên có cách hỗ trợ phù hợp.

  • Chia bài học thành các phần ngắn, xen kẽ vận động.

• Vai trò của cha mẹ:

  • Giữ bình tĩnh, không la mắng.

  • Hỗ trợ bằng tình yêu thương, sự kiên nhẫn và hướng dẫn cụ thể.

  • Hạn chế màn hình, khuyến khích vận động ngoài trời và ngủ đủ giấc.

6. Các chiến lược hỗ trợ tại nhà

• Sử dụng bảng thưởng để ghi nhận hành vi tốt.

• Giới hạn thời gian màn hình (TV, điện thoại) trong ngày.

• Cho trẻ vận động nhiều hơn để giải phóng năng lượng.

• Duy trì thời gian ngủ đều đặn – thiếu ngủ làm tăng triệu chứng.

• Tạo không gian học tập yên tĩnh, ít kích thích.

7. Khi nào cần tìm chuyên gia
Nếu trẻ có triệu chứng kéo dài trên 6 tháng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến học tập hoặc hành vi, phụ huynh nên:

• Đưa trẻ đến bác sĩ nhi chuyên về phát triển hành vi hoặc nhà tâm lý học lâm sàng để đánh giá.

• Sử dụng thang đo chuẩn (như Conners, Vanderbilt) để xác định mức độ ADHD.

• Không tự chẩn đoán hay dùng thuốc khi chưa có chỉ định.

Kết luận
Rối loạn tăng động giảm chú ý không phải lỗi của trẻ. Khi được hiểu đúng, hỗ trợ đúng, trẻ ADHD có thể học tốt, hòa nhập xã hội và phát huy thế mạnh riêng – như sáng tạo, năng động, giàu ý tưởng. Điều quan trọng là cha mẹ đồng hành với tâm thế kiên nhẫn, hiểu con và học cách hướng dẫn tích cực.

Nếu bạn là phụ huynh có con hiếu động, khó tập trung hoặc đang được chẩn đoán ADHD, hãy tham khảo khóa học “Giáo dục đặc biệt & Can thiệp sớm cho trẻ” tại e-ome.com.
Khóa học hướng dẫn cha mẹ hiểu rõ rối loạn phát triển, áp dụng các kỹ thuật trị liệu hành vi, giao tiếp tích cực và xây dựng kế hoạch hỗ trợ con tại nhà.
👉 Đăng ký ngay hôm nay để đồng hành cùng con trên hành trình tiến bộ!